DÒNG LAN CATTLEYA ( Cát lan, lan hoàng hậu)

Lan Cattleya là loại lan cộng sinh nhiệt đới có hoa rực rỡ được trồng và ra hoa đầu tiên trong môi trường nuôi trồng. Năm 1818, người ta đưa về trồng đầu tiên giống Cattleya Labiata xuất xứ từ vùng rừng núi Brazil. Loại Cattleya này tạo thành một dòng lan cực kỳ rộng lớn bao gồm nhiều loại lan có liên hệ họ hàng với nó, là những giống lan tự nhiên phổ biến Laelia, Brassavola, Sophronitis và Encyclia.

Những họ lan này cùng với những họ lan khác đã được lai giống với nhau trong vòng 200 năm qua, để tạo ra một số lượng khổng lồ những bông hoa có nhiều kích cỡ khác nhau. Các họ lan trong dòng này được xuất xứ từ vùng Trung và Nam Mỹ, trong họ Cattleya có khoảng 50 loài. Đa số đều rất khó gặp ở nơi hoang dã và chỉ có trong bộ sưu tập của giới trồng lan chuyên nghiệp, nơi mà chúng được nhân giống trong các vườn ươm từ những cây giống đã được chọn lọc.
Có hàng ngàn giống lai, từ các cây cực nhỏ như giống lan nhỏ Sophronits, đa số có hoa màu cam, vàng và đỏ sáng, cho đến những hoa lớn có viền nhăn như Brassavola. Những loài do con người lai tạo nổi tiếng nhất là Sopholaeliocattleya, Brassolaeliocattleya và Laeliocattleya. Từ những tên kết hợp này bạn có thể dễ dàng truy ra nguồn gốc của những họ chính là Sophronitis, Brassavola, Laelia và Cattleya, nhưng khi có hơn ba loại lan kết hợp với nhau thì tên của loài lan lai sẽ là một tên cá biệt dành cho loài đó. Chẳng hạn như lan Potinara là tên cho loài lan lai giữa các họ Brassavola, Laelia, Cattleya và Sophronitis.
Với một dòng phức tạp như vậy, thật khó để mô tả một họ “Cattleya” tiêu biểu, mặc dù tất cả những giống lai có họ hàng với nhau đều có một cái tên tập thể là Cattleya, dù chúng có lai lịch như thế nào đi nữa.
Trong dòng Cattleya có hai nhóm tách biệt nhau rõ rệt. Chúng là nhóm lá đơn, nghĩa là chỉ có một lá, và nhóm lá kép có hai lá. Tất cả đều thuộc loài có lá xanh quanh năm, chỉ đôi khi rụng đi bớt một lá cũ. Hai nhóm đó được xác định theo hoa của chúng. Nhóm lá đơn được biết đến với vẻ đẹp lấp lánh của các bông hoa lớn, có viền nhăn với màu chủ yếu là trắng đến hồng, vàng đến hồng nhạt và có sắc màu hoa cà. Nhóm lá kép đa số đều có hoa nhỏ, với cánh và đài hoa màu nhạt, cánh môi ít nhăn hơn. Ở nhóm này bạn có thể thấy những màu khác hơn, chẳng hạn như xanh và nâu, ngoài ra hoa thường có nhiều chấm và đốm.

Đa số những cây lan dòng Cattleya thường có các giả hành dài, hình gậy bầu dục, khi còn nhỏ có những lá xanh đậm che phủ. Nụ hoa mọc ra từ dđỉnh các giả hành, thường được che bằng một vỏ bảo vệ, lớp vỏ này sẽ khô đi và bung ra để cho nụ phát triển. Trong khi đa số đều có hoa trên những cành ngắn, loài lai với họ Laelia của Mexico, chẳng hạn như Laelia Anep, có cành dài hơn.
Trong đa số các loài lan có hương thơm, mùi hương này sẽ biến mất khi chúng lai với giống khác, nhưng với dòng Cattleya mùi hương này vẫn còn được giữ lại trong hầu hết các giống lai và đặc tính này giúp chúng càng trở nên hấp dẫn hơn.
Dòng Cattleya chủ yếu là những loài hoa của thời trang. Trong phần đầu và giữa của thế kỉ trước mục tiêu của giới trồng hoa là lai tạo ra những loài lan có hoa lớn để các bà quý tộc đeo trên người. Đối với người trồng tỉa, những bông hoa lớn cần phải có giá đỡ để chúng không oằn xuống vì sức nặng của chính chúng. Với sự phổ biến của các bông hoa nhỏ hơn từ việc lai giống với loài Sophronitis cùng với những màu sắc sáng sủa của chúng, những giống hoa này dễ dàng được những nhà trồng hoa này chấp nhận ngay. Ngày nay, trong dòng lan tuyệt vời này vẫn còn rất nhiều loài hoa khác nhau phù hợp với mọi sở thích.
Lan Cattleya thích có ánh sáng tốt. Tuy nhiên, tán lá cứng của chúng dễ đánh lừa chúng ta và ánh nắng đầu mùa xuân có thể thêu đốt chúng, nếu không được che mát kịp thời. Đa số dòng lan Cattleya đều có một giai đoạn nghỉ ngơi nhưng thay đổi tùy theo mỗi loại cây. Sẽ không có gì bất thường nếu có một loài nào đó bắt đầu đợt phát triển mới trong mùa thu, rồi tiếp tục tăng trưởng trong suốt mùa đông. Quy luật chung là bạn nên quan sát cây lan của mình và khi không tăng trưởng thì nên để nó ở những chỗ khô ráo, đến khi thấy xuất hiện những mầm non.

Lan Cattleya có khá nhều rễ và thật là niềm vui khi bạn trông thấy chúng bung ra từ gốc của các giả hành mới mọc. Bộ thân chìm dày và ưa bò lan ra hai bên dưới của giả hành thường cho ra những mầm non mọc vượt lên trên mép chậu và khi chúng đâm rễ sẽ gây khó khăn cho người trồng tỉa. Mặc dù rễ cây sống bên ngoài chậu nhưng chúng sẽ gây rắc rối khi cần phải thay chậu và cắt tỉa bớt để tránh chúng bị thói rửa. Ở đây việc xác định thời điểm là rất quan trọng: Cần phải thay chậu khi rễ cây nhú ra ở những phần mới phát triển, nhưng không đủ lớn để bị gãy, nứt. Ở giai đoạn này, ta có thể cắt tỉa những rễ già mà không gây xáo động nhiều cho cây.
Nhiệt độ: khí hậu trung bình.
Trồng và chăm sóc: Trồng trong một chậu có kích thước 15 – 20 cm hoặc nhỏ hơn, đất trồng chủ yếu bằng vỏ cây thô hoặc loại Rockwool. Tưới nước nhiều vào mùa hè và giảm bớt trong mùa đông.
Chiều cao: 15 cm (hoặc thấp hơn) – 45cm (hoặc cao hơn).
Lan Brassalaeliocattleya Mem. Dorothy Bertsch “tách bơ”
Giống lai thuộc loại Cattleya này có cấu tạo và hình dạng rất hoàn hảo. Bông hoa lấp lánh có màu trái mơ, bề ngang rộng đến 15 cm. Nó thường chỉ nở 1 – 2 hoa trong mùa hè.
Lan Brassalaeliocattleya Malworth x Laeliocattleya Honigmond
Giống lan có hương thơmn và ra hoa và mùa thơm này là giống lai kết hợp giữa các họ Brassavola, Laelia và Cattleya. Tất cả 3 loại lan trên đều đóng góp một đặc tính nào đó để làm cho loài lan này trở nên có giá trị. Bông hoa màu hồng có thêm ấn tượng với chiếc cổ màu vàng ngay giữa cánh môi.
Lan Cattleya Andean Mist
Giống lan trắng thuần chủng Cattleya này đã được nhân giống với loài họ hàng có hoa trắng của nó qua nhiều thế hệ, chẳng hạn như loài Cattlaye Mossiae Var. Alba, để giữ lại một màu sắc thuần khiết nhất. Trong mùa hè nó chỉ nở ra 1 hoặc 3 hoa có hương thơm với kích thước bề ngang 10cm.
Lan Cattleya Cô gái vàng
Người ta chỉ lai tạo được màu vàng cam rực rỡ của loài lan ra hoa trong mùa thu này qua nhiều thế hệ chọn lọc. Nhờ vậy cây lan này mới có nhiều hoa với màu sắc mạnh mẽ.
Lan Cattleya Skinneri
Được tuyên dương là loại hoa đại diện cho đất nước Costa Rica, loài lan xinh đẹp ra hoa vào mùa thu này được người ta thu thập về từ Guatemala trong năm 1813. Nó được phát hiện đầu tiên bởi người sưu tầm lan có tên là George Ure – Skinner và từ đó nó có tên như vậy. Lan này có một số màu sắc khác nhau, kể cả màu trắng và được lai giống khá rộng rãi.
Lan Laeliocattleya Archange
Loài lan có hoa màu hồng lớn và viền nhăn này có cánh môi với màu đậm khá tinh tế. Nó ra hoa vào mùa xuân từ những giả hành trưởng thành trong mùa tăng trưởng trước đó.
Lan Laeliocattleya Beamesnil “Parme”
Loài Cattleya bố mẹ đã có ảnh hưởng mạnh đến hình dáng đáng yêu của giống lai này. Vào mùa hè nó cho từ 2 – 4 hoa lớn màu hoa cà, có mùi hương, điểm vàng ở giữa với những cánh môi tinh tế hơi khép lại.

Lan Laeliocattleya Carrie Johnson
Giống lai màu kem và đỏ thắm này có những vệt màu trênb cánh giống như màu của cánh môi. Nó có hình dạng lấy từ loài Laelia Anceps bố mẹ với những cánh hoa dài. Do ảnh hưởng của dòng Laelia nên nó có thể được trồng ở vùng có khí hậu mát mẻ, trong nhà hay trong nhà kính và ra hoa vào cuối xuân.
Lan laeliocattleya Chit Chat “Tangerine” (Quýt)
Loài lai xinh đẹp ra hoa vào mùa xuân này có những chùm hoa màu cam sáng, rộng 5cm. Nó được lai giống từ Cattleya Aurantiaca ở Guatemala với loài Laelia Cinnabarina và L. Harpophylla có màu sắc rực rỡ tương tự từ Brazil. Năm 1902 hai loài sau được lai giống với nhau để cho ra giống lan Laelia Coronet.
Lan Laeliocattleya Nữ hoàng Gypsy.
Loài lai châu Mỹ này có đủ những phẩm chất của các bông hoa lớn nhất trong dòng Cattleya. Có viền nhăn tuyệt đẹp, những bông hoa màu hồng to lớn (10cm) này có cánh môi màu đỏ với điểm vàng ở giữa. Chúng sẽ tươi trong suốt 3 tuần vào mùa hè.
Lan Laeliocattleya Táo Vàng
Giống lai này có nhiều hoa nhỏ trên cành với sắc màu tươi sáng hơn. Màu vàng rực rỡ với những gân đỏ trong cổ cánh môi lá kết quả đáng khen của giới lai giống. Đây là một loài ra hoa vào mùa xuân và mùa thu, hoa vẫn tươi trong suốt 3 tuần.
Lan Laeliocattleya Khởi điểm “ Độc đáo”
Những giống lai xinh đẹp có bố mẹ từ giống Alba như giống lan tuyệt vời có hoa lớn và ra hoa vào mùa thu này rất hấp dẫn người chơi lan. Cánh môi màu tía tương phản mạnh mẽ với màu trắng tinh khôi của trắng và đài hoa. Đây là một giống lan lớn có xuất xứ từ California.
Lan Sophrolaliocattleya Hộp Ngọc “ Nước Đen”
Màu đỏ thẩm của chùm hoa có kích thước 7cm này có xuất xứ từ giống lan Sophronitis, trong khi hình dạng của nó làm ta nhớ đến loài Laelia. Lan này được trồng khá đơn giản và dễ nhân giống bằng cách nảy mầm từ một giả hành. Hoa nở vào mùa xuân.